فلج ارب (Erb’s palsy) نوعی آسیب عصبی است که اغلب در نوزادان و به دلیل آسیب به شبکه بازویی در هنگام زایمان رخ میدهد. این شبکه مجموعهای از اعصاب است که حرکت و احساسات شانه و دست را کنترل میکند. آسیب به این اعصاب میتواند باعث ضعف عضلات یا فلج کامل شود. در بیشتر موارد، نوزادان با گذر زمان و فیزیوتراپی بهبود مییابند، اما در برخی موارد شدیدتر ممکن است نیاز به جراحی باشد.
در ادامه، به بررسی علل، علائم و روشهای درمان این اختلال خواهیم پرداخت.
فلج ارب چیست؟
فلج ارب (Erb’s palsy) که به نام فلج شبکه بازویی نیز شناخته میشود، نوعی آسیب هنگام تولد است که در اثر کشیده شدن گردن نوزاد به یک سمت در طی زایمانهای دشوار رخ میدهد. این وضعیت ممکن است به آسیب موقتی یا دائمی اعصاب منجر شود.
شبکه بازویی مجموعهای از اعصاب است که از ستون فقرات به سمت دستها امتداد دارد و حس و حرکت عضلات شانه، آرنج، مچ و کف دست را کنترل میکند. در صورت آسیبدیدگی اعصاب فوقانی در طول یک زایمان سخت، ممکن است رشد حرکتی نوزاد با تأخیر مواجه شده یا به فلج و آسیبهای دائمی بیانجامد.
از آنجا که فلج شبکه بازویی ناشی از آسیب عصبی در حین زایمان است، علائم این آسیب معمولاً از لحظه تولد در نوزاد قابل مشاهده هستند. با اینحال، تشخیص دقیق میزان آسیبدیدگی عصبی و محدودیتهای حرکتی، معمولاً تا سن سه تا ششماهگی کودک به وضوح مشخص نمیشود.
علائم فلج ارب
علائم و نشانههای فلج شبکه بازویی بسته به شدت و نوع آسیب، متغیر هستند و میتوانند از ضعف یا ناراحتی خفیف تا فلج کامل دست آسیبدیده متفاوت باشند.
شایعترین علایم فلج ارب شامل موارد زیر است:
- دست آسیبدیده در کنار بدن آویزان و به سمت داخل چرخیده است.
- ضعف در قدرت گرفتن اجسام در دست آسیبدیده
- مشکلات در جریان خون، رشد عضلانی و عصبی
- محدودیت در حرکت شانه، عضلات دوسر، آرنج، ساعد، مچ و انگشتان دست
- بیحسی یا کاهش حس در بازو و دست
- فلج جزئی یا کامل دست
- ضعف عمومی در یک دست در مقایسه با دست دیگر
فلج شبکه بازویی با اختلالات حرکتی دیگری مانند فلج مغزی آتتوئید متفاوت است، چرا که نشانه بارز آن فلج کامل یا جزئی اندام فوقانی است. میزان فلج در کودک ممکن است از بیحرکتی جزئی تا فلج کامل متغیر باشد. همچنین، آسیب عصبی در این حالت میتواند از کبودی خفیف عصب تا پارگی یا کندگی کامل آن متغیر باشد.
در مواردیکه آسیب عصبی خفیف است، بسیاری از نوزادان در مدت سه تا شش ماه پس از تولد، بهطور طبیعی و بدون نیاز به درمان پیچیده بهبود مییابند. با اینحال، در موارد شدیدتر ممکن است به مداخلات درمانی مانند فیزیوتراپی یا جراحی نیاز باشد تا حرکت و حس به دست آسیبدیده بازگردد.
عوامل خطر و علل فلج ارب
شایعترین علت فلج ارب کشیده شدن سر و شانههای نوزاد در زایمان طبیعی است، به ویژه زمانی که نوزاد در کانال زایمان گیر کند. این وضعیت بهخصوص در نوزادان درشتی که شانههای پهنی دارند، بیشتر رخ میدهد. یکی از شرایط خطرناک، دیستوشی شانه است که در آن هر دو شانه نوزاد در رحم گیر میکنند و احتمال فلج شبکه بازویی را تقریباً سه برابر افزایش میدهد.
عوامل خطر اصلی شامل:
- زایمان بریچ (نوزاد با پا یا باسن)
- اضافه وزن مادر در دوران بارداری
- درشت بودن جثه نوزاد
- دیابت مادر
- طولانی شدن مرحله دوم زایمان (بیش از یک ساعت)
- کوچک بودن لگن مادر
- استفاده از ابزارهای زایمانی مانند فورسپس
- مراقبتهای نادرست پزشکی در حین زایمان
این عوامل بهطور کلی میتوانند خطر بروز فلج ارب را افزایش دهند و بر سلامت نوزاد تأثیر بگذارند.
تشخیص فلج ارب
تشخیص فلج ارب شامل معاینه فیزیکی و استفاده از روشهای تشخیصی پیشرفته است. این روشها شامل نوار عصب و عضله (EMG) برای بررسی فعالیت الکتریکی عضلات و تشخیص آسیب عصبی، روشهای تصویربرداری مانند رادیولوژی و سونوگرافی برای ارزیابی استخوانها و مفاصل و مطالعات هدایت عصبی برای بررسی انتقال سیگنالهای الکتریکی از اعصاب به عضلات است. این ابزارها به پزشک در ارزیابی دقیقتر و تعیین درمان مناسب کمک میکنند.
درمان فلج ارب در قم
فلج ارب ممکن است بهطور طبیعی و بدون نیاز به درمان طی چند ماه بهبود یابد. با اینحال، در موارد شدیدتر، درمانهای خاصی مانند فیزیوتراپی یا جراحی لازم است. اگر پس از شش ماه، حرکات نوزاد محدود باقی بماند یا رشد او به تأخیر بیفتد، ممکن است نیاز به مداخلات درمانی بیشتری باشد.
بهبودی بدون درمان
در طول زایمان، اعصاب شبکه بازویی نوزاد بهویژه در شرایطی نظیر زایمان بریچ، نوزادان درشت یا دیستوشی شانه ممکن است بیش از حد کشیده شوند. این کشیدگی ممکن است باعث آسیبهای عصبی متفاوتی شود. خوشبختانه، اکثر نوزادان دچار آسیبهای جزئی میشوند که ممکن است بهطور طبیعی طی ۹ ماه بهبود یابند. در این موارد، فقط نیاز به زمان و استفاده متعادل از بازوی آسیبدیده وجود دارد.
فیزیوتراپی
فیزیوتراپی شایعترین و مؤثرترین درمان برای فلج ارب است. این روش به تسریع بهبودی و افزایش احتمال بازیابی کامل حرکات بازو کمک میکند. تمرینات ملایمی مانند ماساژ، ورزشهای قدرتی و حرکات کششی تحت نظارت یک متخصص فیزیوتراپی کودک انجام میشود. آموزش به والدین برای انجام این تمرینات در خانه نیز بخش مهمی از این درمان است.
کاردرمانی
کاردرمانی بهخصوص در مواردیکه بهبودی خودبهخودی وجود ندارد، اهمیت پیدا میکند. این درمان میتواند به کودک در انجام فعالیتهای روزمره مانند برداشتن اسباببازی یا بطری کمک کند و به بهبود عملکرد مفاصل و تون عضلانی بپردازد.
تفریح درمانی
تشویق به فعالیتهای تفریحی و حرکتی، از جمله بالا رفتن از وسایل و شنا، میتواند به بهبودی کودک کمک کند. این نوع فعالیتها علاوه بر سرگرمی، به تحریک حرکات بازو و شانه کمک میکنند.
درمانهای نوین
تحریک الکتریکی عصبی عضلانی یکی از روشهای نوین درمانی است که با استفاده از جریان الکتریکی به تحریک عضلات آسیبدیده کمک میکند و به بهبود جریان خون و کاهش ضعف عضلانی مؤثر است.
بوتاکس درمانی نیز میتواند به بهبود انعطافپذیری شانه و کاهش تنش عضلات کمک کند و در برخی موارد نتایج مثبتی به همراه دارد.
جراحی
اگر کودک تا ششماهگی بهبودی نشان ندهد، جراحی میتواند گزینهای برای بازیابی حرکات و احساس باشد. این جراحی ممکن است شامل ترمیم آسیبهای عصبی یا کاهش فشار بر روی اعصاب باشد. در برخی موارد، ممکن است از اعصاب اهداکننده برای ترمیم استفاده شود. پس از جراحی، فیزیوتراپی و زمان بهبودی قابل توجهی نیاز است.
بهطور کلی، انتخاب درمان مناسب برای فلج شبکه بازویی بستگی به شدت آسیب دارد. در کنار روشهای ذکر شده، درمان فلج ارب با طب سوزنی نیز بهعنوان یکی از درمانهای مکمل میتواند به تسکین درد و بهبود عملکرد عصبی کمک کند. همکاری با یک متخصص فلج ارب برای بررسی و انتخاب بهترین گزینههای درمانی، بسیار مهم است تا بهبودی کودک به بهترین شکل ممکن حاصل شود.
تمرینات کاردرمانی برای درمان فلج ارب در منزل
برای کمک به بهبود حرکات کودک مبتلا به فلج شبکه بازویی، والدین میتوانند تمرینات زیر را بهعنوان درمان خانگی فلج ارب انجام دهند:
بالا بردن شانه: کودک را به پشت بخوابانید و دست سالم او را ثابت نگه دارید. سپس دست آسیبدیده را به آرامی بالا ببرید.
حرکت بازوها: در حالت خوابیده، آرنج هر دو دست را تا ۹۰ درجه خم کنید و دستها را به بیرون حرکت دهید.
حرکت انگشتان: انگشتان دست کودک را به آرامی خم و صاف کنید.
تشویق به استفاده از دست آسیبدیده: کودک را به پهلوی سمت آسیبدیده بخوابانید و یک اسباببازی جذاب در کنارش قرار دهید.
این تمرینات بهعنوان بخشی از درمان فلج ارب در منزل میتواند به بهبود توان حرکتی کودک کمک کند.
پیشگیری فلج ارب در نوزادان
برای جلوگیری از فلج ارب، رعایت نکات زیر ضروری است:
برنامهریزی زایمان: اگر نوزاد درشتتر از حد معمول باشد یا در هفتههای پایانی بارداری در وضعیت نادرستی قرار گیرد، لازم است با همکاری متخصص زنان و زایمان تدابیر پیشگیرانه اتخاذ شود. این تدابیر شامل حضور کادر متخصص در اتاق زایمان، استفاده صحیح از ابزارهای کمکی و در صورت نیاز، انجام عمل سزارین است.
مراقبتهای بهداشتی در دوران بارداری: سلامت مادران باردار تأثیر مستقیم بر وضعیت نوزاد دارد. کنترل دیابت و سایر مشکلات بهداشتی در این دوران میتواند بهطور قابلتوجهی خطر ابتلا به فلج شبکه بازویی در نوزاد را کاهش دهد.
در آخر...
آگاهی و آموزش در مورد فلج شبکه بازویی، اهمیت ویژهای در پیشگیری و درمان این اختلال دارد. با انجام تدابیر پیشگیرانه در دوران بارداری و زایمان، مانند مدیریت دیابت و برنامهریزی دقیق زایمان، میتوان خطر ابتلا به این وضعیت را کاهش داد. همکاری والدین با متخصصان درمان و انجام تمرینات در منزل نیز نقش اساسی در روند بهبودی دارد. نهایتاً، با ارائه حمایتهای لازم و پیگیریهای مناسب، میتوان به کیفیت زندگی بهتر برای کودکان مبتلا به فلج ارب دست یافت.
سوالات متداول
فلج ارب یک اختلال حرکتی است که ناشی از آسیب به اعصاب شبکه بازویی در نوزادان به وجود میآید و معمولاً به دلیل کشیدگی یا فشار بر روی اعصاب در هنگام زایمان اتفاق میافتد.
انواع فلج ارب شامل نوروپراکسی، نوروما، پارگی و کندگی عصب است که هر یک به درجات متفاوتی از آسیب به اعصاب اشاره دارد.
بله، فلج ارب قابل درمان است. بسیاری از نوزادان با فیزیوتراپی و کاردرمانی بهبود مییابند، اما در موارد شدیدتر، ممکن است نیاز به جراحی باشد.
اگر نوزاد شما علائم فلج ارب را نشان میدهد، مانند ضعف حرکتی یا عدم توانایی در استفاده از یکی از بازوها، باید به پزشک مراجعه کنید. همچنین، در صورت عدم بهبودی پس از چند ماه، مشاوره پزشکی ضروری است.
فیزیوتراپی و کاردرمانی به تقویت عضلات و بهبود دامنه حرکتی کمک میکنند و میتوانند به نوزاد در بازگشت به عملکرد طبیعی بازو کمک کنند.
مدت زمان بهبودی بستگی به شدت آسیب دارد. بسیاری از نوزادان بهبودی را در طی ۳ تا ۹ ماه تجربه میکنند، در حالیکه برای موارد شدیدتر ممکن است به زمان بیشتری نیاز باشد.
شما به سه روش میتوانید نوبت ویزیت دکتر معظمیپور را رزرو کنید:
- رزرو آنلاین نوبت از طریق سایتهای دکترتو، نوبت دات ای ار و پذیرش ۲۴
- تماس با شماره تلفن ۰۹۳۵۱۰۲۴۲۹۴
- مراجعه حضوری به مطب دکتر به آدرس: قم – زنبیلآباد – ابتدای عطاران – پلاک ۳۳
هماهنگی عملهای ارتوپدی: ۰۹۱۹۱۴۸۷۶۶۸